Praten over taal

Tijdens een schoolbezoek vroeg een derdegroeper me: ‘Hoe maak je al die letters?’ Wat een geweldige vraag! Het antwoord kan alle kanten op: uitleggen hoe een boek tot stand komt, ontboezemingen over mijn inspiratie, of een verhandeling over het ontstaan van ons schrift. Het was een gedenkwaardig moment dat de kiem legde voor De letterdief.
Taal is een fantastische uitvinding, waarmee mensen met elkaar kunnen communiceren. Een magisch geschenk van onze voorouders. Ongemerkt leren kinderen woorden en zinnen om te praten met hun ouders, broertjes, zusjes en vriendjes. In het begin nog brabbelend, maar langzaamaan steeds duidelijker verstaanbaar. Dat gaat vanzelf.
En dan worden ze op school (of thuis al?) ingewijd in een nieuwe taal: het schrift. Ze leren de klanken uit hun mond om te zetten in symbolen die we letters noemen. Dat is haast nog magischer dan ons gesproken woord.
Leergierig als ze zijn pikken ze dat op – de een sneller dan de ander. Een technisch kunstje, zoals het leren bouwen van een blokkentoren. Natuurlijk is er in dat proces aandacht voor het verband tussen de klank en de letter. Onze spelling kent haar logica, maar is tegelijkertijd ook weerbarstig. Sommige letters vertolken verschillende klanken, al dan niet in combinatie met andere letters.
Kinderen hoeven niet te leren waarom dat zo is, alleen maar hoe het werkt.
Hoewel... Ga de uitdaging eens aan om met je kind(eren) te praten over taal.

Wat is een letter?

Waar zijn letters van gemaakt?
Kun je letters eten?
Is een letter op papier hetzelfde als een letter die uit je mond rolt?

Peutertaal

Als een peuter leert praten, is hij in het begin maar moeilijk te verstaan. Het lijkt wel of de letterdief dol is op zijn letters, want in zijn brabbeltaaltje ontbreken veel letters en lettergrepen.
Kijk maar eens naar de zinnetjes van Skip. Wat doet hij op de bladzijde waar hij ‘Hap isnie monter’ zegt? (antwoord: hij steekt zijn hand in Haps mond en haalt er een letter uit)
Zie je dat hij diezelfde letter op de volgende bladzijde in het woord ‘vriendje’ gebruikt?
Een paar pagina’s eerder zegt Skip (als hij Hap omarmt) nog ‘viendje’.
Het lijkt wel of hij dankzij de letters die hij uit Haps mond haalt opeens geen peutertaal meer brabbelt. Aan het eind van het verhaal maakt hij zinnen zonder fouten.
De letterdief is natuurlijk maar een verhaal, waarin die taalspurt heel snel gaat.
Hoe zou het komen dat peuters in het echt steeds beter leren praten?
Ken jij peuters die nog niet zo goed kunnen praten als jij? Wat zeggen zij?

Van gebaren naar praten naar schrijven

Eerst was er onze stem…
Mensen en dieren kunnen elkaar op verschillende manier iets duidelijk maken: met gebaren, met gezichtsuitdrukkingen en met geluiden.
Bedenk samen hoe dieren met elkaar 'praten'.
Maken ze ook contact met andere soorten? Zo ja, hoe dan?
De mensen hebben die geluiden zo goed ontwikkeld dat we elkaar met woorden iets kunnen vertellen.
Eerst was er dus onze stem.
Er zijn veel verschillende talen in de wereld. Hoe zou dat komen?
Ken je woordjes in een andere taal? Waar heb je dat geleerd?
… en toen bedachten we letters
Als je iets wil vertellen aan iemand die ver weg is, kun je hem opbellen. Maar de telefoon bestaat nog niet zo heel lang. Daarom bedachten we dat we onze berichtjes en verhalen met speciale tekeningen op konden schrijven. Op papier bijvoorbeeld. Dat kon je dan naar je vrienden ver weg sturen.
Natuurlijk moesten die vrienden dan wel begrijpen wat die tekeningen betekenden.
Overal in de wereld bedachten ze andere tekeningen. Wij kennen de letters uit ons alfabet (van A tot Z). In Egypte gebruikten ze hiërogliefen en in China schrijven ze al eeuwenlang met hun karakters.
Wat een verschillen, hè? Toch doen ze allemaal ongeveer hetzelfde: elke tekening hoort bij een speciale klank uit onze mond.

Op je computer kun je uit heel veel verschillende lettertypes kiezen. Maar hoe verschillend die ook zijn, ze lijken toch zoveel op elkaar dat je ze allemaal kunt lezen (al moet je voor sommige wel wat meer je best doen).

Maak je eigen geheimschrift!
Bedenk nieuwe tekeningen voor een eigen schrijftaal. Doe dat samen met iemand die je leuk vindt, zodat alleen jullie het kunnen lezen. Je kunt zo geheimen met elkaar delen.
Eigen tekeningen voor de letters zijn natuurlijk het leukst. Maar ook het moeilijkst (waarom zou dat zijn, denk je?).
Je kunt natuurlijk ook gebruik maken van bestaande tekens. Bijvoorbeeld de bekende letters uit het alfabet aan andere klanken vastplakken.